काठमाडौं । आज भन्दा 150 वर्ष अघी 1930 मा त्यो टुकुचा खोला लुकाउने पैसा ले काठमाडौंको कुन ठाउँमा कती जग्गा आउँथ्यो होला त्यो वनाउने इटा ले चती दरबार बन्थे होला?? 1930 मा राणा हरु लाई टुकुचा खोलाको जग्गा कीन चाहीयो होला र ??
त्यो बिशाल टुकुचा अर्थात कुनै समय इक्षुमती नामले परिचित काठमाडौंको बुढानिलकण्ठबाट सुरु भई बाँसबारी, चन्डोल, नारायणहिटी, कमलादी, प्रदर्शनिमार्ग हुँदै थापाथली आइपुगेर बागमतीतर्फ बग्ने टुकुचा खोला उपत्यकाको ठूलो खोलाको रुपमा चिनिन्थ्यो । यसको लम्बाई ६.४ किलोमिटर रहेको सर्वेक्षणले देखाएको छ । बागमती नदीको सहायक नदीको रुपमा रहेको टुकुचा किनारमा रहेका महत्त्वपूर्ण धार्मिक स्थलहरूमा भाटभटेनी मन्दिर, टुँडालदेवी र नील सरस्वती रहेका हुन्। सोधाहिटी ( तिनधारा ) पाकशालाबाट कमल पोखरी जाने बाटोमा पासिको आजिमाको शक्तिपिठ छ।
त्यो बेला टुकुचा मा बाढी आउदा खुल्ला खेतमा छोडिने नारायणहिटि दरबारको मलमुत्र मिसिएको पानीले पासिको यी धार्मिक स्थल हरु आजिमाको शक्ति पिठ समेत बेलाबेलामा डुब्ने गरेकोले स्थानिय किसानहरु र भक्तजन हरुले राजा कहाँ बिन्ती ( गुनासो) चढाएका थिए रे ।तेसपछी दरबारले गौरिधारा क्षेत्रदेखि कमलपिखरी चोकसम्म टुखुचा ( इच्छुमती ) खोला लाई सुरुङ बनाएर छोपिदिएको हो।
स्रोत: पासिको अजिमा शक्तिपिठ मा यसको कारण खोज्दा यही ईतीहास भेटीयो।
त्यस बेलाको धार्मिक स्थल मा कुनै असर नपुगोस भनेर गरीएको सम्भवत विश्वको नै उतम विकास नमुना थियो टुकुचा भुमीगत गर्ने आयोजना ।
तर हाल खोलाको चौडाइ घटेको मात्र होईन्, काठमाडौं प्लाजादेखि जयनेपाल हलसम्मको करिब पाँच सय मिटर टुकुचा खोला नापी नक्साबाटै गायब बनाई खोला बग्ने ठाउँ ६० भन्दा धेरै कित्तामा विभाजन गरी व्यक्तिका नाममा दर्ता गरिएको देख्न सकिन्छ । टुकुचा खोलाको चौडाइ विभिन्न ठाउँमा दुईदेखि १० मिटरसम्म कायम रहेको आधार अनुसार मिचिएको स्थानमा सरदर कम्तीमा चार मिटर चौडाइलाई आधार मान्दा झन्डै १० रोपनी जग्गा व्यक्तिको नाममा दर्ता भएको छ ।
टुकुचा खोला गायब भएको स्थान हात्तिसार क्षेत्रको नापी बि सं २०३३ सालमा भएको थियो । सो समय नापी गर्ने अधिकृत राजेन्द्रप्रसाद मराठाको समयमा नै टुकुचा खोला गायब पारिएको अवस्थाको नापी गरिएको देखिन्छ । यस अघि बि सं २०२२ सालको नापी नक्सामा भने टुकुचाको अस्तित्व देखिन्छ। निरन्तर बगिरहेको खोला गायब हुँदा सम्बन्धित कुनै पनि निकायबाट स्पष्ट रुपमा खोज्ने काम भएन र पुरिएको खोला पुर्ववत रुपमा बाहिर ल्याउनु सट्टा यस क्षेत्रमा ब्यापारिक भवन निर्माणको स्विकृती दिईदै गइयो ।
टुकुचा खोला नजिक संरचना निर्माण गर्दा सिमानाबाट ४ मिटर छोड्नु पर्ने नियम भएपनि खोलामाथी नै ब्यापारिक घरानाका भवन निर्माण हुन लागेपछि हात्तिसार उपभोक्ता समितिले सो निमाण रोक्का गर्न निवेदन पनि दिएको थियो तर संरचना भत्काउने त परैको कुरा, निर्माण रोक्का गर्ने तथा स्पष्टिकरण नि सोध्न सक्ने हिम्मत सरोकारवालहरु को देखिएन र अन्तत: खोलामाथी संरचना निर्माण हुने क्रम यथावत नै रह्यो ।
आज केही नेताका भतुवा जुठेहरु कतीले राजालाई दोस देखाउदै थिए तर सत्य समचार बोल्ने कुनै भेटीयन आज समाचार हल्लाको पछी मात्र लागेर लेख्ने गरीयो
Leave a Reply
बझाङ-
बझाङको खप्तडछान्ना–५ कि किष्णा जोशी गत शुक्रबार ओरालु (सैन्डाँडा) मेलाका लागि अघिल्लै दिन खप्तड जानुभयो । खप्तड जाँदा उहाँलाई लेक लाग्न सुरू भयो । कागती र केही खाजा बोक्नुभएकी उहाँलाई हिँड्न सहज त भयो तर रिँगटा लाग्ने भने ठीक भएन । गाउँमा आफन्तसँग फोनमा कुरा गरेर आफ्नो समस्या सुनाएपछि नेपाली सेनाको व्यारेकबाट उहाँलाई औषधि ल्याइयो र बिरामी निको भयो ।
बाजुरा काँडाका श्यामलाल रोकायाले पनि खप्तड जाँदा त्यही समस्या भोग्नुभयो । दहपाटनबाट हिँड्नै नसक्ने भएका रोकाया खप्तड व्यारेक पुगेपछि भने सेना उपलब्ध गराएको औषधिले निकै राहत गरेको सुनाउनुभयो । आधा घण्टा ब्यारेकमा आराम गरेपछि भने रोकाया त्रिवेणी पुगेर पूजाआजापछि घर फर्किनुभयो । खप्तडमा यस्ता समस्या हुने दर्जनौँ नागरिकको ओखती बनेको छ, खप्तड व्यारेक । पर्यटक, गोठाला, तीर्थालु भक्तजनलाई पछिल्लो दशकयता भने खप्तडमा बिरामी हुँदा चिन्ता हुँदैन । नेपाली सेनाको व्यारेकबाट उपलब्ध हुने औषधि खाँदा सामान्य बिरामी सजिलै ठीक हुने गोठालो गर्न आउनुभएका विनोद रावलले बताउनुभयो ।
खप्तडमा यस्ता समस्या दिनहुँ हुने भएपछि नेपाली सेनाले पनि विभिन्न मेलामा निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर आयोजना गर्दै आएको छ । मेलामा धेरै टाढाबाट र कहिल्यै नआउने तीर्थालुलाई लेक लाग्ने समस्या हुन थालेपछि मेला भइरहेको क्षेत्रभित्रै शिविर आयोजना गर्दै आएको श्री सिंह शार्दुल गुल्म खप्तडका गुल्मपति विनोदकुमार सिलवालले बताउनुभयो ।
ओरालु सैन्डाँडा मेलामा मात्रै होइन, जगन्नाथ मेला, दशहरामा पनि हजारौँ तीर्थालु भक्तजनले सेनाको शिविरबाट सेवा लिने गर्छन् । ओरालु सैन्डाँडामा मात्रै नेपाली सेनाले सञ्चालन गरेको स्वास्थ्य शिविरबाट अढाइ सयभन्दा बढीले सेवा लिएको सिलवालले बताउनुभयो ।
उहाँका अनुसार गत महिना जगन्नाथ मेलामा पनि एक सय ४१ जनाले सेवा लिएका थिए । बर्सेनि लाग्ने गङ्गा दशहरा मेलामा त हजारौँको सङ्ख्यामा बिरामीको जाँच तथा उपचार हुन्छ । नेपाली सेनामा कार्यरत स्वास्थ्यकर्मीले दशहरा मेलामा दुई दिनसम्म निःशुल्क उपचार गर्ने गरेको उहाँले बताउनुभयो ।
खप्तडमा लाग्ने मेलामा हरेक वर्ष सेनाले स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गर्दै आएको छ । गुल्मपति सिलवालका अनुसार अग्लो ठाउँमा चढ्दा तीर्थालु तथा पर्यटकलाई लेक लाग्ने समस्याका बिरामी व्यारेकमा बढ्दै गएपछि मेलामा शिविर नै आयोजना गरिएको हो । व्यारेकमा पनि दैनिकजसो १५÷२० जनाले स्वास्थ्य सेवा लिइरहेको उहाँले बताउनुभयो ।
जनैपूर्णिमाको अवसरमा लाग्ने सानो मेलामा समेत नेपाली सेनाले सयौँको सङ्ख्यामा तीर्थालु तथा भक्तजनको उपचार गरेको छ । हरेक मौसममा खप्तड भ्रमणमा आउने आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई पनि खप्तडमा स्वास्थ्य उपचारका लागि कुनै समस्या नहुने उहाँले बताउनुभयो । “हामीसँग औषधि भए जति आउने सबै बिरामीको उपचार गरेर पठाउँछौँ”, उहाँले भन्नुभयो, “औषधि अपुग भएमा विभिन्न स्वास्थ्य संस्थासँग समन्वयमा औषधि ल्याउने गरेका छौँ ।”
नेपाली सेनाले पर्यटकीय क्षेत्रमा पर्ने मेलामा हरेक वर्ष निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर आयोजना गर्दै आएको छ । बडिमालिकाको त्रिवेणी इलाका, खप्तड, रसुवाको गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका–५ चोलाङ्लापाटी, काभ्रेको गोसाइँस्थानलगायतका क्षेत्रमा त एकै सिजनमा हरेक वर्ष शिविर आयोजना गर्दै आएको उहाँले बताउनुभयो ।
